Ο γενικός όρος ανορεξία παραπέμπει κλινικά σε απουσία ή μείωση της όρεξης ως αποτέλεσμα σωματικών ασθενειών ή παρενέργεια θεραπείας. Η ψυχογενής ανορεξία είναι μια διαταραχή με σοβαρές ψυχολογικές και σωματικές συνέπειες. Η κλινική της εικόνα ορίζεται από συγκεκριμένα κλινικά χαρακτηριστικά:

• Την διαταραχή της εικόνας του σώματος
• Την εκούσια άρνηση στη λήψη της τροφής
• Συνήθως αλλά όχι πάντα την αμηνόρροια

Στα πιο προχωρημένα στάδια του υποσιτισμού μπορεί όμως και να παρατηρηθεί μείωση ή ολική απώλεια της όρεξης αλλά και απώλεια ελέγχου και εμφάνιση επεισοδίου υπερφαγίας. Από το περιοριστικό τύπο ανορεξίας λοιπόν το άτομο συχνά μεταπίπτει στον καθαρτικό αφού ο κανόνας είναι το υπερφαγικό επεισόδιο να ακολουθείται από καθαρτικές συμπεριφορές, οι συχνότερες από τις οποίες είναι η πρόκληση εμετού και πιο αραιά η χρήση καθαρτικών ή διουρητικών.

Σε ποια ηλικία συνήθως εμφανίζεται η ανορεξία;

Η εμπειρία έχει δείξει ότι στην Ελλάδα τα περιστατικά της ψυχογενούς ανορεξίας εμφανίζονται κυρίως σε δύο ηλικιακές περιόδους. Ως ένα σύνδρομο άρνησης της θηλυκότητας, η έναρξη της οποίας συχνότερα παρουσιάζεται στην εφηβική ηλικία. Στα πρώτα έτη του Γυμνασίου όταν το άτομο εμφανίζει δυσκολία με το πέρασμα από τη παιδική ηλικία στην εφηβεία και στο τέλος του Λυκείου όταν ξεκινάει η φάση της ενηλικίωσης. Η εμφάνισή της σε αυτή τη φάση έχει συνδεθεί με την δυσκολία των εφήβων που νοσούν να φτάσουν στην ολοκλήρωση της ταυτότητάς τους και στην αυτονομία τους.

Τι χαρακτηριστικό έχουν τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο;

Περιορισμός της τροφής σε ποικιλία και ποσότητα

Σε γενικές γραμμές, παρατηρείται περιορισμός και σε ποικιλία και σε ποσότητα, γενικότερα μια έντονη συμπεριφορά ελέγχου απέναντι στη τροφή. Συνήθως οι ασθενείς αποφεύγουν τα λίπη και τους υδατάνθρακες και γενικά επιλέγουν πολύ συχνά τροφές ανάλογα με τη θερμιδική τους αξία με στόχο η ημερήσια κατανάλωση να είναι η μικρότερη δυνατή. Στην κλινική πράξη όμως η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και η κάθε μία/ένας ασθενής έρχεται με τη δική του ιστορία και τις προσωπικές διαμορφωμένες απόψεις και κανόνες περί διατροφής. Επιπλέον η παρασκευή και η κατανάλωση του φαγητού γίνεται με καταναγκαστικό τρόπο ώστε και πάλι να υπάρχει ο απόλυτος έλεγχος κυρίως σε σχέση με τη ποσότητα του λαδιού στο γεύμα αλλά και άλλων “απαγορευμένων” συστατικών. Οι περισσότερες μελέτες συνδέουν τη δίαιτα με αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση διαταραχών πρόσληψης τροφής περιοριστικού τύπου.

Διαταραγμένη εικόνα σώματος

Η διαταραγμένη εικόνα που έχει το άτομο για το σώμα του είναι από τα πιο βασικά κριτήρια διάγνωσης. Υπάρχει μια συνεχής ενασχόληση και δυσφορία για το σχήμα και το βάρος του σώματος το οποίο εκλαμβάνεται ως παχύ και δύσμορφο από την ασθενή.  Αυτή η αγωνία λοιπόν ωθεί συχνά τα άτομα να ελέγχουν με επαναλαμβανόμενο τρόπο το σωματικό τους βάρος με το ζύγισμα ή να μετράνε τις αναλογίες του σώματός τους με μεζούρα ή με τις παλάμες των χεριών. Ο τρόπος που βλέπει τον εαυτό της στον καθρέφτη είναι ευμετάβλητος και ο φόβος της πάχυνσης είναι μόνιμα απειλητικός.

Τι συμπτώματα εμφανίζονται στον ασθενή;

Ο υποσιτισμός οδηγεί σε ολική δυσλειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού όπου οι εκδηλώσεις εξαρτώνται από το μέγεθος της στέρησης και τη διάρκεια της ανορεξίας. Τα άμεσα στο σώμα αποτελέσματα είναι η υπόταση, βραδυκαρδία, λέπτυνση των τριχών της κεφαλής και γαστρεντερολογικά προβλήματα. Δεν είναι τυχαίο που συστήνεται η σωματική υγεία και το βάρος του ασθενή να έχουν αποκατασταθεί, σ’ ένα βαθμό τουλάχιστον, κατά προτίμηση πριν την έναρξη της ψυχοθεραπείας ή και παράλληλα με αυτήν. Αυτό προτείνεται γιατί η παρατεταμένη χαμηλή πρόσληψη ενέργειας και συστατικών επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το κεντρικό νευρικό σύστημα. Το άτομο έχει δυσκολία συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου, ευερεθιστότητα, κατάθλιψη.

Σύμφωνα με κάποιες μελέτες υπάρχει μια γενετική ευαλωτότητα στο περιβάλλον όπως η δίαιτα για την εμφάνιση της ψυχογενούς ανορεξίας αλλά σε ένα μεγάλο βαθμό μιλάμε κυρίως για την προσωπικότητα όπου υπάρχει διάχυτη η αίσθηση της αναποτελεσματικότητας, τελειοθηρίας, αρνητικής αυτοαξιολόγησης και συναισθηματικότητας. Επίσης οι οικογενειακές δυσλειτουργίες και η σχέση με τη μητέρα αλλά και τη προσωπικότητα της μητέρας όπου συνήθως και η ίδια μπορεί να πάσχει.

Ποιες οι συνέπειες της νευρικής ανορεξίας;

Οι συνέπειες της ανορεξίας είναι πολύ σοβαρές και αν μείνουν αθεράπευτες μπορεί και να επιφέρουν τον θάνατο.

• Βραδυκαρδία (αργοί κτύποι καρδίας)
• Υπόταση (χαμηλή πίεση)
• Υποθερμία
• Θαμπά και αραιά μαλλιά
• Σπασμένα νύχια
• Τριχοφυία στο πρόσωπο, στην πλάτη και στον αυχένα
• Ξηρά και σπασμένα χείλη
• Οστεοπόρωση
• Μη σωστή ανάπτυξη του σώματος
• Συναισθηματική αστάθεια, εναλλαγές στη διάθεση
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Αϋπνίες
• Πονοκέφαλος
• Πόνοι στο στομάχι
• Δυσκοιλιότητα
• Συνεχής αίσθηση κρύου
• Στείρωση
• Θάνατος

Hλεκτρολυτικές διαταραχές και νευρική ανορεξία

Στην νευρική ανορεξία, ο υποσιτισμός και διάφορες συμπεριφορές που γίνονται για τον έλεγχο του σωματικού βάρους όπως ο έμετος και η χρήση καθαρκτικών μπορούν να οδηγήσουν σε μια σειρά από βιοχημικά προβλήματα στον οργανισμό. Νεφρική και ηλεκτρολυτική διαταραχή προκύπτει σχεδόν στο 70% των ασθενών με νευρική ανορεξία, ενώ πολλές φορές, σε ακραίες καταστάσεις, καταλήγουν σε νεφρική ανεπάρκεια. Στις ηλεκτρολυτικές διαταραχές συμπεριλαμβάνονται η υποκαλιαιμία (αρρυθμίες, φτωχή κινητικότητα εντέρου, σκελετικές μυοπάθειες, νεφροπάθεια), η υποασβεστιαιμία (μυϊκοί σπασμοί και διαλείπουσες κράμπες, κρίση επιληψίας), η υπονατριαιμία (κώμα και θάνατο), η υπομαγνησαιμία (μυϊκές κράμπες, αδυναμία, αστάθεια, κρίσεις, αρρυθμίες) και η υποφωσφαταιμία (μυϊκή αδυναμία, παραισθήσεις, διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος). Η υπομαγνισαιμία σχετίζεται άμεσα με τη υποασβεστιαιμία και την υποκαλιαιμία.

Υποκαλιαιμία

Η υποκαλιαιμία είναι η πιο κοινή ηλεκτρολυτική ανισορροπία. Η μεταβολική αλκάλωση συμβαίνει σε ασθενείς που κάνουν έμετο ή χρήση διουρητικών, ενώ η οξείδωση σε ασθενείς που κάνουν υπερχρήση καθαρκτικών. Η υπονατριαιμία οφείλεται κυρίως σε μεγάλη κατανάλωση νερού, αλλά μπορεί επίσης να οφείλεται σε χρόνια έλλειψη ενέργειας.

Σύνδρομο επανασίτισης στη νευρική ανορεξία

Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στο οποίο θα πρέπει να αναφερθούμε είναι το σύνδρομο επανασίτισης στον ασθενή που πάσχει από νευρική ανορεξία, το οποίο σχετίζεται άμεσα με τη διατροφή. Η εισαγωγή της τροφής στον εξασθενισμένο αυτόν οργανισμό θα πρέπει να γίνει σταδιακά, διαφορετικά είναι πολύ πιθανό να προκύψουν ηλεκτρολυτικές διαταραχές όπως εκείνες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Οι συστάσεις αναφέρουν ότι στην αρχή η ενέργεια που θα παρέχεται στο άτομο θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ των 10-40 kcal/κιλό σωματικού βάρους/ημέρα ή το 20-80% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνει και στη συνέχεια να γίνει σταδιακή αύξηση των θερμίδων.

Η επανεισαγωγή τροφής στον ασθενή μπορεί να συσχετιστεί με υποφωσφαταιμία, καρδιακή αρρυθμία και παραλήρημα. Η αποκατάσταση του φωσφόρου συγκεκριμένα θα πρέπει να ξεκινήσει νωρίς, με τα επίπεδά του να διατηρούνται πάνω από 3 mg/dl. Στους χρόνια πάσχοντες, εκτός από την ιατρική επίβλεψη, όπου θα παρακολουθείται το σωματικό βάρος, ο καρδιακός ρυθμός, οι ηλεκτρολύτες κ.λπ., θα πρέπει να υπάρχει παράλληλα και διατροφολογική συμβουλευτική καθώς και ψυχολογική υποστήριξη έτσι ώστε να γίνει πιο ομαλά και ισορροπημένα η επανένταξη του ασθενούς στους φυσιολογικούς ρυθμούς.

Ποια είναι η θεραπεία της πάθησης;

Η αντιμετώπιση της ψυχογενούς ανορεξίας είναι δύσκολη, απαιτεί προσέγγιση του προβλήματος από διεπιστημονική ομάδα και συνίσταται σε τακτικό ιατρικό έλεγχο και σε ψυχολογική θεραπεία του ασθενούς και της οικογένειας. Στην ψυχογενή ανορεξία η αποτυχία της εξωνοσοκομειακής θεραπείας ή σοβαρές ιατρικές επιπλοκές αποτελούν ένδειξη εισαγωγής στο νοσοκομείο.

Ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή

Ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να συλλέξει πολλές πληροφορίες για να οδηγηθεί στην σωστή διάγνωση και αξιολόγηση μιας σειράς παραμέτρων που, είτε έχουν ιδιαίτερη ψυχολογική σημασία, είτε σχετίζονται με την εκτίμηση των επιπλοκών του υποσιτισμού και των καθαρτικών συμπεριφορών. Προφανώς αυτή η διερεύνηση εξειδικεύεται κάθε φορά ανάλογα με την παρούσα κλινική κατάσταση του/της ασθενούς. Ταυτόχρονα πρέπει με την στάση του να βοηθήσει στην εγκατάσταση μιας σχέσης εμπιστοσύνης όπου η πρόκληση, υποστήριξη και ελπίδα να συνυπάρχουν σαν εξισορροπητικά στοιχεία. Στόχος είναι η αύξηση του κινήτρου για αναγνώριση από το άτομο της ανάγκης να δεσμευτεί σε μια προσπάθεια για αλλαγή με θετικά αποτελέσματα.

Η θέση της οικογένειας

Πιο συγκεκριμένα, στους εφήβους, η θεραπεία οικογένειας και συγκεκριμένα το μοντέλο Maudsley είναι η πιο καλά μελετημένη προσέγγιση σύμφωνα με την οποία αρχικά οι θεραπευτές εστιάζονται στην αποκατάσταση του υποσιτισμού προκειμένου να είναι δυνατή η έναρξη της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας που στοχεύει σε αλλαγές στη ψυχοπαθολογία των ασθενών. Έτσι, γίνεται προσπάθεια να ενισχυθούν οι γονείς και να αναλάβουν αυτοί τον έλεγχο της διατροφής τους παιδιού τους όπου η διεργασία είναι συμβουλευτική και όχι κατευθυντική. Με την αντιμετώπιση του υποσιτισμού, οι γονείς ενθαρρύνονται να επιστρέψουν σταδιακά τον έλεγχο της διατροφής στο παιδί τους. Σε αυτό το τελευταίο στάδιο της θεραπείας συζητιούνται σημαντικά θέματα όπως η ανεξαρτητοποίηση, σεξουαλικότητα, ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεων μέσα στην οικογένεια. Είναι αξιοσημείωτο να ειπωθεί ότι θεραπεία οικογένειας μπορεί να γίνει και χωρίς τη συμμετοχή του ασθενή.

Για τους ενήλικες ασθενείς υπάρχουν ενδείξεις ότι και η θεραπεία οικογένειας αλλά και η γνωσιακή–συμπεριφορική θεραπεία αλλά και ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία είναι εξίσου αποτελεσματικές.

Η σημαντικότητα του διαιτολόγου

Η παραπομπή στον διαιτολόγο-διατροφολόγο δεν είναι απλή υπόθεση γιατί αναδύει αμφιθυμία και φέρνει τον ανορεκτικό ασθενή πιο κοντά στο σύμπτωμα. Η αποκατάσταση των διαστρεβλωμένων απόψεων σχετικά με τα θρεπτικά συστατικά μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα, αργή διαδικασία και με υποτροπές. Οι ασθενείς συνηθίζουν να στιγματίζουν τροφές ως κακές, παχυντικές ή απαγορευμένες οπότε η εκπαίδευση είναι σημαντική για το ρόλο των τροφών στη λειτουργία του σώματος καθώς και για την ίδια τη σύσταση του οργανισμού και το ενεργειακό ισοζύγιο. Το εργαλείο του ημερολογίου καταγραφής διατροφής και συναισθημάτων βοηθάει στο να διακρίνεται με τον απαιτούμενο ρυθμό η «στομαχική – σωματική» από τη «στοματική – συναισθηματική» πείνα. Κάθε περιστατικό είναι μοναδικό και η διατροφική όπως και η ιατρική συμβουλευτική ακολουθεί το ρυθμό και τη πορεία της συνολικής ψυχολογικής θεραπείας.

Τι έδειξαν πρόσφατες μελέτες;

Σε πρόσφατες μελέτες σχετικά με τη πορεία και της ψυχογενούς ανορεξίας διαπιστώθηκε ότι η καλή σχέση γονέα παιδιού αλλά και η μικρή διάρκεια της νόσου πριν την έναρξη της θεραπείας έχουν θετική επίδραση στη πρόγνωση. Πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκε ότι σε 5 έτη παρακολούθησης σχεδόν το 70% των πασχόντων ανέρρωσε από τη ψυχογενή ανορεξία. Αντίθετα, η παρουσία διαταραχών στην ανάπτυξη του παιδιού, η παρουσία υπερφαγικών και καθαρτικών συμπεριφορών, καθώς και η παρουσία καταναγκαστικών στοιχείων προσωπικότητας έχουν αρνητική επίδραση στη πρόγνωση της νόσου. Τέλος, έχει μελετηθεί ότι ο καθαρτικός τύπος της ψυχογενούς ανορεξίας έχει χειρότερη πρόγνωση από τον περιοριστικό.

Συμπερασματικά

Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι η ψυχογενής ανορεξία δεν είναι διατροφικό πρόβλημα ούτε ενσυνείδητη επιλογή αλλά ψυχική πάθηση και ως τέτοια χρειάζεται θεραπεία.

Άρθρο από την Μαρία Χριστοπούλου & της Κυριακή Καλδαρίδου

Η Σκιτσογράφος, Άννα Ραφτοπούλου, είναι από το Θραψανο Ηράκλειο Κρήτης , έχει σπουδάσει βοηθός μικροβιολόγου,μένει στην Αθήνα τα 3 τελευταία χρόνια και το σκίτσο ήρθε στην ζωή της εντελώς ξαφνικά το οποίο ξεκίνησε να ασχολείται ερασιτεχνικά. Απολαμβάνει να ζωγραφίζει σκίτσα που περνάνε μηνύματα, θέλει να κάνει σκίτσα σύμβολα.