της Ηρώς Πατεράκη

Η Innate Repair συμμετείχε στο ΜΙΤ Enterprise Forum Greece 2018, όπου κέρδισε τη δεύτερη θέση. Ήρθε η ώρα, λοιπόν, να την γνωρίσουμε λίγο καλύτερα!

Τι είναι η Innate Repair;

Η Innate Repair είναι μια εταιρεία στη διαδικασία σύστασης ως τεχνοβλαστός (spinout) από το Πανεπιστήμιο της Δρέσδης στη Γερμανία, με έντονη παρουσία και στην Ελλάδα. Ο σκοπός της είναι να αξιοποιήσει ανακαλύψεις και εφευρέσεις που έχουν κάνει οι ιδρυτές της εταιρείας στη διάρκεια της ακαδημαϊκής τους σταδιοδρομίας, στον τομέα της ογκολογίας και των βλαστικών κυττάρων.

Πως ξεκίνησε η ιδέα αυτή; 

Η Πανεπιστημιακή έρευνα του ιδρυτή Ανδρέα Ανδρουτσέλλη-Θεοτόκη επικεντρώνεται, εδώ και πολλά χρόνια, σε έναν καινούριο μοριακό μηχανισμό τον οποίο ανακάλυψε και ο οποίος είναι πολύ σημαντικός για τη βιωσιμότητα και τον πολλαπλασιασμό των βλαστικών κυττάρων. Σταδιακά, οι ανακαλύψεις μας έδειξαν το δρόμο προς κλινικές εφαρμογές. Με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου κατωχυρώσαμε τις ευρεσιτεχνίες μας και φτάσαμε στο σημείο που έπρεπε να ξεφύγουμε από τον αυστηρά ακαδημαϊκό χώρο ώστε να μπορέσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας να φτάσουν στον ασθενή.

Σε ποιους απευθύνεται;

Σε φαρμακευτικές εταιρείες οι οποίες ενδιαφέρονται για την ιδιαίτερη τεχνογνωσία μας και τις θεραπευτικές μεθόδους. Προσβλέπουμε σε συνεργασίες που θα μας επιτρέψουν να ξεκινήσουμε κλινικές μελέτες με τις ουσίες που έχουμε ήδη ταυτοποιήσει, και που, μέσω της μεταφοράς τεχνολογίας, θα βελτιώσουν τις μεθόδους εύρεσης νέων αντι-καρκινικών φαρμάκων. Οπωσδήποτε μας ενδιαφέρει η γνώμη και η υποστήριξη από τους ασθενείς και τους ιατρούς τους.

Από πόσα άτομα αποτελείται αυτή τη στιγμή η ομάδα σας και ποιος ο ρόλος τους;

Η ομάδα αποτελείται από τον Ανδρέα Ανδρουτσέλλη-Θεοτόκη (Διευθύνων Σύμβουλος), ερευνητή και εφευρέτη στις πατέντες, τον Stefan Bornstein (Business Development), Κλινικό Διευθυντή στο Πανεπιστήμιο της Δρέσδης, και όπως είπα θα είναι spinout από το Πανεπιστήμιο της Δρέσδης. Η ομάδα πλαισιώνεται από στενούς συνεργάτες με εμπειρία στην έρευνα και την ιατρική (Andrew Schally, Πανεπιστήμιο του Miami, βραβείο Nobel 1977; Γεώργιος Χρούσος, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών; Ronen Leker, Πανεπιστήμιο Hadassah-Hebrew University Medical Center; Λίλα Κουμάντου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών; Deric M. Park, Πανεπιστήμιο του Chicago) και μια ομάδα με εμπειρία στην ίδρυση εταιρειών, τη μεταφορά τεχνολογίας, και τον κλάδο της Βιοτεχνολογίας (Στέφανος Ανδρουτσέλλης-Θεοτόκης, Nadine Schmieder-Galfe, Steven W. Poser).

Πως θα μπορούσε κάποιος να συνεισφέρει στην προσπάθεια σας;

Είμαστε στη φάση της αναζήτησης για χρηματοδότηση. Αυτή θα μας επιτρέψει να προχωρήσουμε άμεσα με συγκεκριμένα πειράματα για την περαιτέρω επικύρωση της αποτελεσματικότητας μια σειράς θεραπευτικών ουσιών. Μας ενδιαφέρει και η κοινοποίηση της προσπάθειάς μας σε ασθενείς, γιατρούς και επενδυτές.

Θεωρείτε ότι έχετε αγγίξει την προσδοκία την οποία είχατε κατά νου ξεκινώντας την υλοποίηση της ιδέας σας;

Οι άμεσοι στόχοι μας ως τώρα ήταν να γίνουν οι επιστημονικές ανακαλύψεις, να κατοχυρωθούν τα πνευματικά μας δικαιώματα, και να δημιουργήσουμε μια δυνατή ομάδα. Σε αυτά έχουμε πετύχει!Τώρα ξεκινάμε τη φάση αναζήτησης επενδύσεων και προσδοκούμε σε ένα θετικό μέλλον, λόγω της δύναμης και της πρωτοτυπίας της έρευνάς μας, στην οποία στηρίζεται η Innate Repair.

Πως φαντάζεστε την Innate Repair τα επόμενα χρόνια;

Στον πρώτο χρόνο από την έναρξη των πειραμάτων θα έχουμε επιλέξει συγκεκριμένα θεραπευτικά τα οποία θα μπορούν να δοκιμαστούν στον άνθρωπο. Αρκετά από αυτά μπορούν να δοκιμαστούν πολύ σύντομα επειδή είναι ασφαλή, εγκεκριμένα φάρμακαπου κυκλοφορούν ήδη στην αγορά, αλλά όχι με σκοπό την καταπολέμηση του καρκίνου. Μέσα σε λίγα χρόνια θέλουμε να δούμε θετικές επιπτώσεις σε καρκινοπαθείς και να έχουμε συνάψει σχέσεις συνεργασίας με μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν καλύτερα και να αξιοποιήσουν το βιοχημικό μονοπάτι που ανακαλύψαμε.

Πρόσφατα λάβατε μέρος στο διαγωνισμό της MITEF Greece, όπου καταλάβατε τη δεύτερη θέση. Μιλήστε μας γι΄αυτή την εμπειρία.

Η εμπειρία ήταν πολύ θετική και εξαιρετικά χρήσιμη. Σε διάστημα αρκετών μηνών μάθαμε πολλά βασικά στοιχεία για την ίδρυση μιας επιχείρησης, και τον κλάδο της καινοτομίας. Είχαμε και ευκαιρίες να παρουσιάσουμε την προσπάθειά μας αρκετές φορές στο κοινό και σε επενδυτές, πράγμα επίσης πολύ σημαντικό. Ήταν πολύ θετική και φιλική και η συναναστροφή μας με άλλες ομάδες στο διαγωνισμό.

Συναντήσατε δύσκολες στιγμές στην αρχή της υλοποίησης της ιδέας σας; Τι συμβουλές έχετε να δώσετε στους νέους που έρχονται αντιμέτωποι με αντίστοιχα προβλήματα;

Οι δύσκολες στιγμές είναι δεδομένο μέρος της καθημερινότητας για μια προσπάθεια που αποσκοπεί να μεταφράσει περίπλοκη βασική έρευνα στην κλινική. Οι δυσκολίες ξεκινούν με την προσπάθεια να εξηγήσουμε (επομένως και να πείσουμε) πως η ιδέα μας είναι σημαντική και έχει πολλές ελπίδες να πετύχει. Οι πατέντες είναι πάρα πολύ σημαντικό και δαπανηρό στοιχείο και προκαλούν καθυστερήσεις (δεν μπορείς να παρουσιάσεις ανοιχτά τις ανακαλύψεις σου πριν υποβάλεις τις πατέντες). Τώρα ψάχνουμε για χρηματοδότηση, μια άλλη δύσκολη φάση. Στην καινοτομία βοηθάει να μην το βάζεις κάτω.

Ποιο πιστεύετε ότι είναι το απαραίτητο στοιχείο για να πετύχει μια Start-up;

Χρειάζεται συνδιασμός από διάφορα στοιχεία. Είναι η ιδέα καλή και πρωτότυπη; Ακόμα και αν είναι, θα ενδιαφέρει αρκετούς ώστε να συμφέρει τους επενδυτές να ασχοληθούν; Είναι η ομάδα δυνατή και αφοσιωμένη; Χρειάζεται, λοιπόν, πολλή δουλειά στο να καθοριστεί ένα βιώσιμο business model.

[Εμφανίζονται, από αριστερά προς τα δεξιά οι: Στέφανος Ανδρουτσέλλης-Θεοτόκης, Ανδρέας Ανδρουτσέλλης-Θεοτόκης, Λίλα Κουμάντου].

Πηγή

Η απόκτηση νέων ικανοτήτων και παράλληλα η βελτίωση των διαχρονικών δεξιοτήτων,

θα βοηθήσει τους leaders να γίνουν ψηφιακοί ηγέτες – και να προχωρήσουν ένα βήμα μπροστά από τον ανταγωνισμό

Οι κανόνες συνεχίζουν να αλλάζουν καθώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός σαρώνει τον εργασιακό χώρο. Ο ρυθμός των διαταραχών (disruptions) επιταχύνεται και επηρεάζει τους leaders.

Σήμερα, ο συνδυασμός των προσωπικών χαρακτηριστικών που μένουν εναρμονισμένα με την πάροδο του χρόνου και των αναδυόμενων ψηφιακών δεξιοτήτων, μπορεί να βοηθήσει τους leaders των επιχειρήσεων να γίνουν οι ψηφιακοί ηγέτες του μέλλοντος. Τα καλά νέα είναι ότι η εμπειρία και οι προσωπικές δεξιότητες διευκολύνουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Παρακάτω παρουσιάζονται οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να καλλιεργηθούν οι κατάλληλες δεξιότητες για την προσαρμογή στις τρέχουσες συνθήκες απασχόλησης.

Καλλιέργεια προσωπικών δεξιοτήτων

Ορισμένες δεξιότητες είναι πάντα επίκαιρες, ακόμη και όταν οι ψηφιακές αλλαγές επηρεάζουν τον εργασιακό κλάδο. Ο δυναμικός συνδυασμός της ευφυΐας, προσαρμοστικότητας, αντοχής και της εσωτερικής παρακίνησης είναι ο κινητήριος μοχλός και η σταθερή βάση για έναν αποτελεσματικό leader με επαγγελματική επιτυχία.

Ανάπτυξη ευμάθειας και δημιουργικής περιέργειας

Σε έναν κόσμο που αλλάζει όλο πιο γρήγορα από ποτέ, νέες δεξιότητες εμφανίζονται, ενώ άλλες γίνονται παρωχημένες. Όσα ήδη γνωρίζουμε είναι λιγότερο σημαντικά από αυτά που μπορούμε να μάθουμε. Οι ψηφιακοί leaders πρέπει να είναι πρότυπα, αναζητώντας διαφορετικές εμπειρίες, ασυνήθιστες οπτικές γωνίες και να είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες.

Απόκτηση Ψηφιακών δεξιοτήτων και Εξειδίκευσης

Οι leaders πρέπει να κατανοούν τις τεχνικές δεξιότητες που απαιτούνται για να μετασχηματίσουν αποτελεσματικά την επιχείρησή τους. Θα πρέπει να έχουν δίπλα τους εξειδικευμένο προσωπικό και να αφιερώνουν χρόνο ώστε να είναι ενήμεροι για τις τελευταίες τάσεις, προκλήσεις και ευκαιρίες που αντιμετωπίζει ο οργανισμός τους. 

Συνεχής επαγρύπνηση

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός απαιτεί συνεχή εμπλοκή. Η αλλαγή είναι δυναμική, οπότε η ευελιξία και η συνεχής προσαρμογή είναι απαραίτητη. Η πληροφόρηση που λαμβάνουν οι leaders είναι εξαιρετικά σημαντική ώστε να σχεδιάσουν τις επόμενες τους ενέργειες. Καθ ‘όλη την διάρκεια της καριέρας τους, οφείλουν να καινοτομούν, να πειραματίζονται και να μαθαίνουν γρήγορα.

Προετοιμασία της ομάδας ηγεσίας για τον ψηφιακό μετασχηματισμό

Οι επιχειρήσεις οφείλουν να απαντήσουν 4 βασικά ερωτήματα προκειμένου να αναπτύξουν μια ομάδα ηγεσίας έτοιμη για μετασχηματισμό.

1.Τα προγράμματα ανάπτυξης που διαθέτουμε, έχουν σχεδιαστεί για να καλλιεργούν και να προάγουν τους μελλοντικούς ψηφιακούς ηγέτες;

2.Διαθέτει η ομάδα ηγεσίας και η δεξαμενή ταλέντου μας τις εγγενείς προϋποθέσεις και εκπαιδευτικές ικανότητες για έναν επιτυχή ψηφιακό μετασχηματισμό;

3.Δημιουργούμε μια κουλτούρα καινοτομίας;

4.Χρησιμοποιούμε τα σωστά κριτήρια για τον εντοπισμό των μελλοντικών ηγετών;

Πηγή

Σε φάση σταθεροποίησης η χονδρική αγορά φαρμάκων

• Η αγορά φαρμάκου παρουσιάζεται ελαφρώς ενισχυμένη την τελευταία τριετία (2015-2017), ως αποτέλεσμα της διαχρονικά αυξανόμενης νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης.
• Τo 40,5% της αγοράς αφορά πωλήσεις φαρμάκων που διατέθηκαν απευθείας σε νοσοκομεία, ενώ το υπόλοιπο 59,5% αφορά πωλήσεις φαρμάκων προς φαρμακεία.
• Οι παραγωγικές επιχειρήσεις εμφανίζουν υψηλότερη κερδοφορία από το 2014 και έπειτα, ενώ οι εισαγωγικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες δανειακής επιβάρυνσης.

Οι τελευταίες εξελίξεις και προοπτικές του φαρμακευτικού κλάδου παρουσιάζονται στην τελευταία έκδοση της κλαδικής μελέτης που κυκλοφόρησε από τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της ICAP.

Ο φαρμακευτικός κλάδος αποτελεί έναν από τους πιο στενά εποπτευόμενους και ρυθμιζόμενους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, λόγω του αυστηρού θεσμικού πλαισίου που τον διέπει. Το εν λόγω πλαίσιο, καθορίζει το γενικότερο φάσμα δραστηριοποίησης του κλάδου και καλύπτει την ανάγκη για διασφάλιση της ποιότητας στην παρασκευή σκευασμάτων, τον εκσυγχρονισμό και την τήρηση των σχετικών προδιαγραφών, τον καθορισμό τιμών, τη συνταγογράφηση, κ.ά.

Στην ελληνική αγορά φαρμάκου εκτιμάται ότι δραστηριοποιούνται περισσότερες από 100 φαρμακευτικές επιχειρήσεις και απασχολούνται 12.000 εργαζόμενοι περίπου. Σημαντικά ποσά επενδύονται σε ερευνητικά προγράμματα από τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις που έχουν ισχυρή παρουσία, τα οποία αφορούν θεραπευτικούς τομείς με σημαντικά περιθώρια εξέλιξης. Η εγχώρια ετήσια δαπάνη για Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) εκτιμάται σε €100 εκατ. περίπου.

Η συνολική φαρμακευτική δαπάνη (δημόσια & ιδιωτική) παρουσίασε ανοδική πορεία την περίοδο 2006-2009 και το 2009 διαμορφώθηκε σε €8.461 εκατ. (3,7% του ΑΕΠ).  Τα τελευταία χρόνια (2010-2017) η συνολική φαρμακευτική δαπάνη καταγράφει διαχρονική πτώση και το 2017 εκτιμάται σε €5.780 εκατ., καλύπτωντας 3,3% του ΑΕΠ.

Ανάλογη εικόνα και πορεία εμφανίζει και η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη. Την περίοδο 2006-2009 κινήθηκε ανοδικά με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 14,6%, ενώ διαμορφώθηκε σε €1.945 εκατ. περίπου το 2017 (την περίοδο 2010-2017 μειώθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 11,2%). Η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη δεν θα υπερβεί το ίδιο ποσό το 2018.

Αντίστοιχα, η ιδιωτική φαρμακευτική δαπάνη εμφάνιζε μειοψηφική συμμετοχή επί της συνολικής φαρμακευτικής δαπάνης, την περίοδο 2007-2011. Την περίοδο 2012-2015, διευρύνθηκε με έντονο ρυθμό, με συνέπεια το 2016 να ανέλθει σε €3.875 εκατ., ενώ το 2017 διαμορφώθηκε σε €3.835 εκατ. 

H αξία των εγχωρίως παραγομένων φαρμάκων αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 10,7% την περίοδο 2002-2011. To 2012 παρουσίασε σημαντική πτώση, ωστόσο, η ελληνική φαρμακοβιομηχανία «προσαρμόστηκε» γρήγορα στις νέες συνθήκες της εγχώριας αγοράς (αυξανόμενη ζήτηση για γενόσημα φάρμακα, εξαγωγές, κτλ), με αποτέλεσμα από το 2013 η συνολική αξία των εγχωρίως παραγόμενων φαρμάκων να παρουσιάζει διαχρονική άνοδο.

Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία, παρουσιάζει, ομολογουμένως, αισθητή βελτίωση στην οικονομική της αποδοτικότητα, ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης χρήσης εγχωρίως παραγόμενων γενοσήμων φαρμάκων και της διεύρυνσης της εξαγωγικής δραστηριότητας. Αντίστοιχα, οι πολυεθνικές φαρμακευτικές επιχειρήσεις συνεχίζουν να ενισχύουν τη δραστηριότητα των εγχώριων αντιπροσώπων τους και προχωρούν σε σημαντικές επενδύσεις.

Σύμφωνα με το Μάρκο Κοντοέ, Senior Consultant Οικονομικών Μελετών της ICAP, ο οποίος επιμελήθηκε της παρούσας μελέτης, το συνολικό μέγεθος της αγοράς φαρμάκων (σε τιμές χονδρικής) παρουσίασε αύξηση την περίοδο 2000-2009, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανόδου 14,1%. Ωστόσο, η υφεσιακή πορεία της ελληνικής οικονομίας και οι αλλεπάλληλες μειώσεις στις τιμές των φαρμάκων, είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση της αξίας της αγοράς από το 2010 και έπειτα. Την τελευταία τριετία (2015-2017) παρουσιάζεται ελαφρώς ενισχυμένη ως αποτέλεσμα της διαχρονικά αυξανόμενης νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης. Από το συνολικό μέγεθος αγοράς, τo 40,5% αφορά πωλήσεις φαρμάκων που διατέθηκαν απευθείας σε νοσοκομεία, ενώ το υπόλοιπο 59,5% αφορά πωλήσεις φαρμάκων προς φαρμακεία.

Η Σταματίνα Παντελαίου, Διευθύντρια Οικονομικών Μελετών της ICAP αναφέρει ότι η οικονομική ύφεση των προηγούμενων ετών και η ανάγκη για συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το Πρόγραμμα Οικονομικής Προσαρμογής για τον εξορθολογισμό της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης, δημιούργησαν νέα δεδομένα και συνθήκες στην αγορά του φαρμάκου και αναπόφευκτα καθόρισαν την πορεία της.

Η επιβολή «εξοντωτικών» εκπτώσεων/κλιμακωτών εισφορών (rebate/clawback), το ύψος των οποίων διευρύνεται συνεχώς, συντηρούν το κλίμα οικονομικών πιέσεων στον κλάδο. Το συνολικό ποσό για το 2017 ανέρχεται σε €478 εκατ. (Clawback) και €402 εκατ. (Rebate). Το φαινόμενο εκτιμάται ότι θα διογκωθεί τα προσεχή έτη, καθώς οι εισφορές με τις οποίες αναμένεται να επιβαρυνθούν οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις το 2018 αγγίζουν τα €1.050 εκατ.

Μείζον πρόβλημα παραμένουν οι οφειλές από πλευράς του δημοσίου, οι οποίες δημιουργούν αλυσιδωτές αντιδράσεις και παρενέργειες, θέτοντας σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα πολλών επιχειρήσεων. Το συνολικό ύψος των χρεών των Νοσοκομείων ΕΟΠΥΥ προς τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις – μέλη του ΣΦΕΕ έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, παραμένει υψηλό καθώς διαμορφώθηκε σε €556 εκατ. τον Σεπτέμβριο του 2018 από €1.194 εκατ. το 2015. 

Από τη συγκριτική χρηματοοικονομική ανάλυση παραγωγικών/εισαγωγικών επιχειρήσεων προκύπτει πως οι παραγωγικές επιχειρήσεις εμφανίζουν υψηλότερη κερδοφορία (από το 2014 και έπειτα). Οι εισαγωγικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες δανειακής επιβάρυνσης, αλλά και βραχυπρόθεσμων τραπεζικών υποχρεώσεων προς πωλήσεις. Τόσο ο μέσος όρος είσπραξης απαιτήσεων όσο και ο μέσος όρος εξόφλησης προμηθευτών (σε ημέρες) είναι σαφώς μεγαλύτερος για τις παραγωγικές επιχειρήσεις.

Το σύνολο του ενεργητικού δείγματος παραγωγικών επιχειρήσεων παρουσίασε σωρευτική αύξηση 17,3% περίπου την περίοδο 2013-2017. Οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις των επιχειρήσεων του κλάδου διευρύνθηκαν την εξεταζόμενη πενταετία (σωρευτική αύξηση: 10,3%), ενώ o συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του κλάδου μειώθηκε κατά 2,1%. Τα λειτουργικά κέρδη παρουσίασαν αυξομειώσεις στη διάρκεια της εξεταζόμενης πενταετίας και το 2017 επανήλθαν στα ίδια επίπεδα με το 2013, ενώ τα καθαρά κέρδη παρουσίασαν διαχρονική αύξηση (2017/2013: +38,8%).

Το σύνολο του ενεργητικού δείγματος εισαγωγικών επιχειρήσεων κατέγραψε σωρευτική μείωση 3,7% περίπου την περίοδο 2013-2017. Τα ίδια κεφάλαια σταθεροποιήθηκαν την τελευταία διετία (2016-2017), ενώ αυξομειώσεις παρουσίασαν την εξεταζόμενη πενταετία οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις των εισαγωγικών επιχειρήσεων. Οι μεσομακροπρόθεσμες υποχρεώσεις και προβλέψεις περιορίστηκαν κατά 63% και ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων του κλάδου υποχώρησε (κατά 9,2%) την περίοδο 2013-2017. Το λειτουργικό αποτέλεσμα ακολούθησε φθίνουσα πορεία την περίοδο 2013-2016, ενώ το 2017 επανήλθε στα επίπεδα του 2013. Ανάλογη πορεία κατέγραψε και το καθαρό αποτέλεσμα, το οποίο επιδεινώθηκε (κατά 28,7%) το 2017/13, ενώ και τα κέρδη EBITDA περιορίστηκαν κατά 19% περίπου την ίδια περίοδο.

Οι πωλήσεις φαρμάκων, σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι διαμορφώθηκαν σε $1.158 δισ. το 2017, ενώ αναμένεται να ανέλθουν σε $1.550 δισ. το 2022. Η ευρωπαϊκή αγορά φαρμάκου (σε τιμές χονδρικής) εκτιμάται σε €207 δισ. περίπου το 2017, από €199,2 δισ. το προηγούμενο έτος (αύξηση 3,9%).

Πηγή