Ερευνα της PfB «Ηγεσία στην εποχή της Τεχνολογίας»

Βασικά συμπεράσματα 

• 1 στις 2 εταιρείες έχει προχωρήσει σε ψηφιακό μετασχηματισμό, ενώ 1 στις 3 εταιρείες αναμένεται να προχωρήσει το διάστημα 2019-2021

• Ο ψηφιακός μετασχηματισμός σε ποσοστό 58,75% συνδέεται με την γενικότερη κουλτούρα της εταιρείας και δεν αφορά μόνο την τεχνολογία

• Ο ψηφιακός μετασχηματισμός περνάει από τους CEOs, καθώς 7 στους 10  έχουν ενεργό ρόλο σε αυτόν

• 6 στις 10 εταιρείες εκπαιδεύουν στελέχη τους για την πραγματοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού, 5 στις 10 εταιρείες συνεργάζονται και με εξωτερικούς συμβούλους ενώ  4 στις 10 εταιρείες θα προσλάβουν και εξειδικευμένα στελέχη

• Η στρατηγική της εταιρείας διαμορφώνεται:
  • σε επίπεδο ανώτατης διοίκησης σε ποσοστό 78%
  • σε επίπεδο διευθύνοντος συμβούλου σε ποσοστό 46,34%
  • με την συμμετοχή της πρώτης γραμμής στελεχών σε ποσοστό 46,34%
  • σε συνεργασία με εξειδικευμένους συμβούλους σε ποσοστό 29,51%

• Για τη διαμόρφωση της στρατηγικής, οι διευθύνοντες σύμβουλοι λαμβάνουν υπόψη τους, τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της εταιρείας, τις τεχνολογικές εξελίξεις, τις νέες τάσεις, τις υπάρχουσες ευκαιρίες στην αγορά και τις ενδεχόμενες απειλές

• Για πρώτη φορά, 3 στους 4 CEOs αναγνωρίζουν την πολυμορφία (diversity) στελεχών στον εργασιακό χώρο ως αναπόσπαστο κομμάτι της στρατηγικής τους σε ότι αφορά τα ταλέντα

• Για την ανάπτυξη των εργαζομένων τους, οι CEOs λαμβάνουν υπόψη κυρίως τις δεξιότητες και τις συμπεριφορές που επιδεικνύουν (75%) και λιγότερο την επίτευξη των ποσοτικών στόχων (35%)

• Οι μισές επιχειρήσεις αναπτύσσουν τους εργαζομένους τους με συγκεκριμένο πλάνο, ενώ οι άλλες  μισές, ανά περίπτωση, βάσει αναγκών της εταιρείας

• Με βάση την κουλτούρα της εταιρείας, «ανάπτυξη εργαζομένου» εξακολουθεί να θεωρείται ακόμη η προαγωγή σε ανώτερη θέση σε ποσοστό 80,73% και η εμβάθυνση στο ίδιο γνωστικό αντικείμενο σε ποσοστό 60,49%, ενώ 1 στις 2 εταιρείες συνδέουν την «ανάπτυξη του εργαζομένου» με την οριζόντια μετακίνηση (αλλαγή ρόλου ή τμήματος)

• Το 87,56% των CEOs επιδιώκει οι εργαζόμενοι στην επιχείρηση να σκέφτονται με καινοτομία (out-of-the-box) και με δημιουργικότητα

• 5 στους 10 CEOs έχουν ξεκινήσει να προετοιμάζουν την επόμενη γενιά ηγετών

• 9 στους 10 CEOs θεωρούν ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ της παλιότερης και νέας γενιάς των leaders

• Οι διευθύνοντες σύμβουλοι θεωρούν ως πιο σημαντικές δεξιότητες για έναν future leader:

• • τη διαχείριση αλλαγών (90%)
  • την επιμονή, την συνεργασία και την ακεραιότητα (82%)
  • την λήψη αποφάσεων (80%)
  • τη στρατηγική σκέψη (74%)
  • το πάθος και την αυτοϋποκίνηση (72%)

• Τα χαρακτηριστικά της νέας γενιάς leaders που δεν είχε η παλαιότερη γενιά είναι οι ψηφιακές δεξιότητες (84,62%) και η ευελιξία και προσαρμοστικότητα (69,23%)

• Ένας επιτυχημένος CEO οφείλει:
  • να μαθαίνει από τα λάθη του (77%)
  • να έχει εν-συναίσθηση (74%)
  • διάθεση για συνεχή μάθηση (67%)
  • προσανατολισμό στον πελάτη (67%)
  • να δίνει έμφαση στις συνέργειες (67%)
  • να αναζητά βοήθεια (65%)

• Οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος CEO είναι:
  • η ανάπτυξη ταλέντου (48%)
  • ο ανταγωνισμός (40%)
  • ο ψηφιακός μετασχηματισμός (39%)
  • η αλλαγή στις συνήθειες των καταναλωτών (35%)

Πολύ γρήγορα οι ελληνικές εταιρίες φαίνεται να έχουν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, καθώς 1 στις 2 εταιρείες (51%) έχει ήδη προχωρήσει σε ψηφιακό μετασχηματισμό, ενώ το 35% αναμένεται να το κάνει, το επόμενο διάστημα 2019-2021. Τον «πρωταγωνιστικό ρόλο» στην ψηφιακή μετάβαση εξακολουθούν να έχουν οι διευθύνοντες σύμβουλοι σε ποσοστό 70,38%. Ωστόσο, η ενεργή συμμετοχή των CEOs επιβεβαιώνει το γεγονός ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός συνδέεται με τη γενικότερη κουλτούρα της επιχείρησης σε ποσοστό 58,75% και δεν αφορά μόνο την τεχνολογία. 

Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την έρευνα της εταιρείας Στρατηγικών Λύσεων Υπηρεσιών Ανθρωπίνου Δυναμικού People for Business με θέμα «Ηγεσία στην εποχή της Τεχνολογίας», που πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα, από 23 Μαΐου 2019 έως 23 Ιουνίου 2019 και στην οποία συμμετείχαν 282 CEOs επιχειρήσεων, που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα (ξένες πολυεθνικές 48%, ελληνικές 47%) από τρεις κλάδους της οικονομίας, Παροχή Υπηρεσιών (48,72%), Παραγωγή / Μεταποίηση (20,61%) και Εμπορική Δραστηριότητα (30,77%), με μέσο όρο αριθμό εργαζομένων τους 180. 

Στόχος της έρευνας ήταν να αποτυπώσει, τον τρόπο με τον οποίο οι Ελληνες CEOs, βιώνουν τις αλλαγές, που συντελούνται λόγω της τεχνολογίας, πόσο προετοιμασμένοι είναι για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, πώς αξιοποιούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους εργαζόμενους-ταλέντα και κατά πόσο έχουν ξεκινήσει να προετοιμάζουν την επόμενη γενιά ηγετών. Μέσα από τις απαντήσεις, προέκυψαν χρήσιμα συμπεράσματα, για τις τάσεις στο leadership στην ψηφιακή εποχή και πώς αυτές επηρεάζουν τις επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.

«Σε έναν κόσμο που μιλάμε για έλλειψη ταλέντου οι εταιρείες σχεδιάζουν την στρατηγική τους, κυρίως με βάση τις ανάγκες της αγοράς. Όμως τόσο το διαθέσιμο ταλέντο όσο και η ανάπτυξη νέων ταλέντων σε συνδυασμό με την εταιρική κουλτούρα είναι κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας – παράγοντες τους οποίους οι επιχειρήσεις οφείλουν να λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους, να επενδύουν πόρους αλλά και χρόνο για να κτιστούν. Σε αυτή την πορεία χρειάζονται “συνοδοιπόρους” με εμπειρία, τεχνογνωσία και γνώση της αγοράς, ώστε να κινηθούν πιο γρήγορα και αποτελεσματικά», δήλωσε η Ελενα Κατσίνα, Director People & Culture της People for Business, αναφερόμενη στα αποτελέσματα της έρευνας. 

Ψηφιακός μετασχηματισμός

Το 51% των εταιρειών έχει ήδη προχωρήσει σε ψηφιακό μετασχηματισμό, ενώ το 35% αναμένεται να προχωρήσει το διάστημα 2019-2021.

Προκειμένου, να πραγματοποιήσει την ψηφιακή μετάβαση το 64,58% των CEOs, θα εκπαιδεύσει υπάρχοντα στελέχη του οργανισμού, το 47,92% θα συνεργαστεί και με εξειδικευμένους εξωτερικούς συμβούλους και το 43,75% θα προσλάβει εξειδικευμένα στελέχη. Παράλληλα, όπως προκύπτει από την έρευνα, μόνο 1 στους 2 CEOs είναι ενημερωμένοι για τις νέες ειδικότητες που δημιουργούνται λόγω της τεχνολογίας. 

Την ίδια στιγμή, οι δεξιότητες στις οποίες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση οι CEOs, σε σχέση με το παρελθόν είναι η καινοτομία (out- of-the-box) και η δημιουργικότητα σε ποσοστό 87,56% και ο πελατοκεντρικός προσανατολισμός σε ποσοστό 77,8% – δεξιότητες που δεν αντικαθίστανται από την τεχνητή νοημοσύνη και αυξάνουν την αξία του ανθρώπινου παράγοντα. 

«Με βάση την έρευνα, είναι σαφές ότι οι CEOs θεωρούν απαραίτητη την αλλαγή κουλτούρας για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων, ωστόσο χρειάζεται παράλληλα να βελτιώσουν τόσο τα τεχνικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων τους όσο και τις δεξιότητες αυτών (reskilling  / upskilling). Αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα, το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο. Για να είναι όμως αποτελεσματική αυτή η επένδυση στους εργαζόμενους και κατά συνέπεια στην εταιρεία, είναι σημαντικό να γίνει στοχευμένα και μεθοδικά, μέσα από δομημένες αξιολογήσεις του διαθέσιμου ταλέντου, των γνώσεων και της εταιρικής κουλτούρας, ώστε η εταιρεία να γνωρίζει ακριβώς που βρίσκεται σήμερα και να προσδιορίζει με σαφήνεια την επόμενη ημέρα», επισημαίνει η Ελενα Κατσίνα, Director People & Culture της PfB Group.

Διαμόρφωση στρατηγικής

Σε ότι αφορά τη διαμόρφωση της στρατηγικής, στο 78% των επιχειρήσεων γίνεται σε επίπεδο ανώτατης διοίκησης, στο 46,34% σε επίπεδο διευθύνοντος συμβούλου, με την συμμετοχή της πρώτης γραμμής στελεχών (management committees) σε ποσοστό 46,34% και σε συνεργασία με εξειδικευμένους συμβούλους σε ποσοστό 29,51%. 

Οι κύριοι παράγοντες που λαμβάνονται υπόψιν είναι τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της εταιρείας (61%), οι τεχνολογικές εξελίξεις (56%), οι νέες τάσεις (54%) και οι υπάρχουσες ευκαιρίες στην αγορά (51%) – ενώ ακολουθούν οι ενδεχόμενες απειλές (46%), το διαθέσιμο talentpool (34%), οι κινήσεις του ανταγωνισμού (26%) και οι ευκαιρίες χρηματοδότησης σε ποσοστό10%. 

Οι CEOs πάντως φαίνεται να έχουν ξεκάθαρη εικόνα για τις αξίες της εταιρείας τους (65%), την θέση της εταιρείας στην αγορά (52%),τουςστρατηγικούς πυλώνες δράσης της επόμενης 3τίας, την προστιθέμενη αξία που προσφέρουν στους πελάτες τους (50%) και φυσικά το όραμα του οργανισμού που ηγούνται (50%). 

Αισιόδοξο, πάντως, είναι ότι το 75% των CEOs αναγνωρίζει την πολυμορφία (diversity) στελεχών στον εργασιακό χώρο ως αναπόσπαστο κομμάτι της στρατηγικής του.

Σχολιάζοντας τα παραπάνω ευρήματα, η Ελενα Κατσίνα, Director People & Culture της PFB Group, υπογραμμίζει, «Βλέπουμε ότι πλέον η στρατηγική διαμορφώνεται όχι μόνο από τον ηγέτη, αλλά από την ηγετική ομάδα, την ομάδα διοίκησης. Εξίσου σημαντικό όμως με την διαμόρφωση της στρατηγικής είναι και η παρακολούθησή της, ώστε έγκαιρα να εντοπίζονται αποκλίσεις και να γίνεται η ανάλογη αναπροσαρμογή. Αυτό απαιτεί ένα δομημένο και τεχνοκρατικό πλαίσιο διαμόρφωσης και παρακολούθησης της στρατηγικής και κατά συνέπεια δυνατά PMΟ. Και αυτό δεν αφορά μόνο μεγάλες ή πολυεθνικές εταιρείες, αφορά κάθε εταιρεία που θέλει να μεγαλώσει και να επεκταθεί, περνώντας από το “οικογενειακό ΔΣ” σε ένα δομημένο σύστημα εταιρικής διακυβέρνησης. Το μόνο που χρειάζεται είναι να μάθουν τον τρόπο που αυτό γίνεται.»

Ανάπτυξη εργαζομένων

Στην ερώτηση, ποιους παράγοντες λαμβάνουν υπόψη οι διευθύνοντες σύμβουλοι για την ανάπτυξη των εργαζομένων τους, το 75% απάντησε τις δεξιότητες και τις συμπεριφορές -κάτι που δεν συνέβαινε έως τώρα- και μόλις το 35% απάντησε την επίτευξη των ποσοτικών στόχων.

Σε ότι αφορά την ανάπτυξη των εργαζομένων, 1 στις 2 επιχειρήσεις, εφαρμόζει  συγκεκριμένο πλάνο ανάπτυξης – συνολικά και ανά εργαζόμενο. Όμως, το 49% των εταιρειών, εφαρμόζει πλάνο ανάπτυξης ανά περίπτωση, βάσει των τρεχουσών αναγκών της εταιρείας.

Τι θεωρείται όμως «ανάπτυξη εργαζομένου» με βάση την κουλτούρα της εταιρείας;

 Η προαγωγή σε ανώτερη θέση (promotion) εξακολουθεί να κατέχει τα πρωτεία με ποσοστό 80,73%, η εμβάθυνση στο γνωστικό του αντικείμενο (expertise) για το 60,49%, η οριζόντια μετακίνηση (rotation) για το 53,41% και η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του εργαζομένου στον ίδιο ρόλο για το 52,53%.

Σύμφωνα, με την Ελενα Κατσίνα, Director People & Culture της PfB Group, «Παρά τις αλλαγές στις δομές των εταιρειών, η ανάπτυξη ενός εργαζόμενου γίνεται αντιληπτή είτε προς τα πάνω (προαγωγή), είτε μέσα από την εμβάθυνση στο γνωστικό αντικείμενο (level of expertise). Όμως σε μια εποχή που ο μετασχηματισμός των εταιρειών είναι συνεχής, γιατί συνεχείς είναι και οι μεταβολές στην αγορά και στην οικονομία, η εξέλιξη ενός εργαζόμενου επιβάλλεται να “περνάει” μέσα από άλλα γνωστικά αντικείμενα, σε οριζόντια μορφή. Με αυτό τον τρόπο χτίζουμε ολοκληρωμένους επαγγελματίες, με επιχειρηματική αντίληψη, που γνωρίζουν την λειτουργία της επιχείρησης στο σύνολό της και μπορούν να προσθέσουν ουσιαστική αξία. Επαγγελματίες ευέλικτους, που προσαρμόζονται σε νέες απαιτήσεις και δεδομένα, με ευρύτητα σκέψης και αντίληψης.»

Παλιοί και νέοι ηγέτες

Σχεδόν 9 στους 10 CEOs συμφωνούν ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ της παλαιότερης και της νέας γενιάς των ηγετών, ενώ 1 στους 2 έχει ξεκινήσει να προετοιμάζει την επόμενη γενιά.

Οι διευθύνοντες σύμβουλοι θεωρούν ως πιο σημαντικές δεξιότητες για έναν future leader τις εξής:

• τη διαχείριση αλλαγών (90%)
• την επιμονή, τη συνεργασία και την ακεραιότητα (82%)
• την λήψη αποφάσεων (80%)
• τη στρατηγική σκέψη (74%)
• το πάθος και την αυτοϋποκίνηση (72%)

Αντίστοιχα, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένας επιτυχημένος CEO είναι τα εξής:

• να μαθαίνει από τα λάθη του (77%)
• αναπτυγμένη εν-συναίσθηση (74%)
• έμφαση στις συνέργειες, με τον χρυσό κανόνα 1+1=3 (67%)
• διάθεση για συνεχή μάθηση (67%)
• προσανατολισμό στον πελάτη (67%)
• να αναζητά βοήθεια (65%)
• να δίνει έμφαση στη δημιουργία πλάνων διαδοχής με έμφαση στην ανάπτυξη των εργαζομένων του (64%)

Σε ότι αφορά τώρα, τα χαρακτηριστικά της νέας γενιάς leaders που δεν είχε η παλαιότερη, την πρώτη θέση καταλαμβάνουν οι ψηφιακές δεξιότητες (84,62%) και ακολουθούν η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα (69,23%).

Τέλος, σύμφωνα με την έρευνα, οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος CEO, είναι η ανάπτυξη ταλέντου (48%), ο ανταγωνισμός (40%) και η αλλαγή στις συνήθειες των καταναλωτών (35%).

Ταυτότητα έρευνας

Στην έρευνα της People for Business με θέμα «Ηγεσία στην εποχή της Τεχνολογίας», που πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα, από 23 Μαΐου 2019 έως 23 Ιουνίου 2019, συμμετείχαν 282 CEOs επιχειρήσεων, που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα (ξένες πολυεθνικές 48%, ελληνικές 47%) από τρεις κλάδους της οικονομίας, Παροχή Υπηρεσιών (48,72%), Παραγωγή / Μεταποίηση (20,61%) και Εμπορική δραστηριότητα (30,77%), με μέσο όρο αριθμού εργαζομένων τους 180. 

Πηγή

«Προς ένα ενεργειακά βιώσιμο μέλλον»:  

Ολοκληρώθηκε το τελικό συνέδριο του ευρωπαϊκού έργου EMPOWERING της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας 

Ολοκληρώθηκε τo τελικό συνέδριο του έργου EMPOWERING «Προς ένα ενεργειακά βιώσιμο μέλλον και η ενίσχυση των τοπικών και περιφερειακών αρχών» στην Ουγγαρία (25 Ιουνίου 2019, Κάστρο του Diοsgyor, Miskolc, Ουγγαρία), με τη συμμετοχή εκπροσώπων των Δήμων των Τοπικών Ενεργειακών Συμβουλίων από τις έξι ευρωπαϊκές περιφέρειες που συμμετείχαν στο έργο EMPOWERING, το οποίο χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα ΗΟRΙΖΟΝ 2020.

Τo ευρωπαϊκό έργο EMPOWERING στοχεύει στην αλλαγή της στρατηγικής 6 Περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο τις χαμηλές εκπομπές άνθρακα μέσα από τη βελτίωση των ικανοτήτων των δήμων και των περιφερειακών εκπροσώπων για τη διαμόρφωση και εφαρμογή ολοκληρωμένων ενεργειακών στρατηγικών και σχεδίων (ΣΔΑΕ/Κ). 

Στο πλαίσιο του έργου EMPOWERING, συστήθηκε στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας το Τοπικό Ενεργειακό Συμβούλιο (ΤΕΣ), στο οποίο συμμετέχουν δέκα δήμοι. Οι συμμετέχοντες δήμοι υποστηρίχθηκαν στην επικαιροποίηση των υφιστάμενων ή/και στην εκπόνηση νέων ΣΔΑΕ, όπως προβλέπεται στο Σύμφωνο των Δημάρχων. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχει αναλάβει, από το 2011, το ρόλο του γεωγραφικού συντονιστή του Συμφώνου των Δημάρχων, παρέχοντας καθοδήγηση και τεχνική υποστήριξη στους 38 Δήμους της γεωγραφικής της επικράτειας, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για την ένταξη όλων και περισσοτέρων δήμων στο Σύμφωνο των Δημάρχων.

Στο τελικό συνέδριο του EMPOWERING η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας εκπροσωπήθηκε από στελέχη της Διεύθυνσης Υποστήριξης Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, ενώ συμμετείχαν και εκπρόσωποι του Τοπικού Ενεργειακού Συμβουλίου της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας από τους Δήμους Πύδνας-Κολινδρού και Κορδελιού-Ευόσμου.

Στο συνέδριο επισημάνθηκε η σημασία των χάραξης αποτελεσματικών ενεργειακών και κλιματικών πολιτικών και σχεδίων για την επίτευξη του στόχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης  για το 2030, που είναι περικοπές σε ποσοστό 40% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, 32% της ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και 32,5% βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης.  Παράλληλα, στο συνέδριο επισημάνθηκαν πιθανές λύσεις, επιλογές και τα διαθέσιμα εργαλεία για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη υποστήριξη της διαδικασίας και της εφαρμογής του ενεργειακού και κλιματικού σχεδιασμού σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Επίσης, παρουσιάστηκαν επιτυχημένες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των τοπικών και περιφερειακών αρχών προς την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα και την ενέργεια.

Το δεύτερο μέρος του συνεδρίου ήταν αφιερωμένο στην ανταλλαγή εμπειριών και ιδεών σχετικά με τον τρόπο επίτευξης των ενεργειακών στόχων του 2030. Οι εκπρόσωποι των Δήμων είχαν την ευκαιρία να συνεργαστούν και να ανταλλάξουν ιδέες με συναδέλφους τους και σχετικούς φορείς από τις 6 ευρωπαϊκές χώρες που συμμετέχουν στο έργο. Κοινή διαπίστωση ήταν ότι η ανταλλαγή καλών παραδειγμάτων και πρακτικών, καθώς και η διαπροσωπική ανταλλαγή εμπειριών αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας για τα Σχέδια Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια και το Κλίμα (SECAPs).

Οι εκπρόσωποι των Δήμων Πύδνας-Κολινδρού και Κορδελιού-Ευόσμου επισήμαναν το σπουδαίο ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν η πρόσβαση και η κατάρτιση στα εργαλεία υποστήριξης του έργου EMPOWERING στην επιτυχία των Σχεδίων Δράσης, τα εργαστήρια ενίσχυσης των ικανοτήτων των στελεχών των Δήμων, καθώς και η στενή συνεργασία με τους φορείς λήψης αποφάσεων και τους πολίτες.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο EMPOWERING και το εκπαιδευτικό υλικό των εργαστηρίων, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνούν με το Τμήμα Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Συνεργασιών της Αυτοτελούς Διεύθυνσης Υποστήριξης Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. 

e-mail: [email protected])