Το «αναδυόμενο πρόσωπο» μέσα από τη θεραπευτική σχέση

Ο Carl Rogers (1902-1987) διάσημος αμερικανός καθηγητής, ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας, παρατηρεί πως η πολυετής συμμετοχή του στην εμπειρία των πελατών του μέσα από τη θεραπευτική σχέση τού κατέδειξε πως ο καθένας τους κατά βάθος κάνει το ίδιο ερώτημα:

 «Ποιος είμαι, στην πραγματικότητα; Πώς μπορώ να έρθω σε επαφή με τον αληθινό εαυτό μου που βρίσκεται κάτω από την επιφανειακή συμπεριφορά; Πώς μπορώ να γίνω ο εαυτός μου;»

Με άλλα λόγια, ο στόχος που επιδιώκει ο κάθε πελάτης, συνειδητά ή ασυνείδητα, κάτω από το επίπεδο της προβληματικής του κατάστασης είναι να γίνει ο εαυτός του.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός είναι να δημιουργήσει ο θεραπευτής μια σχέση μαζί του, στην οποία να νιώθει ασφαλής και ελεύθερος.[Αυτό για να γίνει χρειάζεται] να καταλάβει ο θεραπευτής πώς αισθάνεται στον εσωτερικό του κόσμο ο ασθενής, να τον αποδεχθεί όπως είναι, για να δημιουργήσει το ευνοϊκό ψυχολογικό κλίμα που θα του παρέχει την ευχέρεια της σκέψης, του συναισθήματος και της ίδιας του της ύπαρξής, ώστε να επιλέξει ο ίδιος προς ποια κατεύθυνση επιθυμεί να κινηθεί.

Μέσα σ’ ένα τέτοιο θεραπευτικό κλίμα ο πελάτης χρησιμοποιεί τη θεραπευτική σχέση τυπικά για να ρίξει τα ψεύτικα προσωπεία, τις μάσκες ή τους ρόλους, με τους οποίους αντιμετώπιζε ως τώρα τη ζωή. Μαθαίνει να εξετάζει τις διάφορες πλευρές της εμπειρίας του, να αναγνωρίζει και να αντιμετωπίζει τις βαθιές του αντιθέσεις, να βλέπει σε ποιο βαθμό η συμπεριφορά ή ακόμη και το συναίσθημα που βιώνει δεν είναι αληθινά, αλλά είναι ένα προσωπείο, πίσω από το οποίο κρύβεται συστηματικά.

Ο Δανός φιλόσοφος Soren Kierkegaard –πριν από έναν αιώνα και κάτι- απεικόνισε το δίλημμα του ατόμου με αξιοζήλευτη ενσυναίσθηση. Τόνισε πως ο πιο συνηθισμένος τύπος απόγνωσης που μπορεί να περιέλθει κάποιος, είναι να μην επιλέγει ή να μην επιθυμεί να είναι ο εαυτός του. Ωστόσο, η πιο σοβαρή μορφή απόγνωσης είναι να επιλέγει «να είναι κάποιος άλλος και όχι ο εαυτός του».

Από την άλλη πλευρά, όταν «επιθυμεί κάποιος να είναι ο πραγματικός του εαυτός, αυτό αποτελεί όντως το αντίθετο της απόγνωσης» και αυτή η επιλογή είναι η βαθύτερη ευθύνη του ανθρώπου.

Μετά λοιπόν την αφαίρεση του προσωπείου κατά τη διαδικασία της διαμόρφωσης του προσώπου, της αναζήτησης δηλαδή του αληθινού εαυτού, το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει και να βιώνει τα συναισθήματά του στην ολότητά τους, καθαρά μέχρι εκείνο το σημείο που αποκαλύπτεται η πραγματική τους φύση.

Τα συναισθήματα αυτά μπορεί να είναι οποιοδήποτε ανθρώπινο συναίσθημα (φόβος, θυμός, τρυφερότητα, βαθιά επιθυμία, κλπ) που αναδύεται από μέσα του, και το βιώνει με τρόπο γνωστικό και ανοιχτό ώστε να βιώσει τον εαυτό του, με όλο τον πλούτο που υπάρχει εντός του.

Αυτό αποτελεί τη λεγόμενη εμπειρική ανακάλυψη του εαυτού, η οποία αρχικά φέρνει ένα συναίσθημα αναστάτωσης, που σταδιακά γίνεται συναίσθημα ανακούφισης.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανακάλυψη του εαυτού σου είναι να αφήσεις την ίδια σου την εμπειρία να σου δώσει το δικό της νόημα, γιατί αν εσύ συμπεραίνεις αυθαίρετα, τότε είσαι σε πόλεμο με τον εαυτό σου.

Αυτή η διαδικασία κάνει το άτομο να ανοίγεται περισσότερο στην εμπειρία του, να αναπτύσσει δηλαδή τη δεκτικότητά του ως προς την εμπειρία, που είναι το αντίθετο της αμυντικότητας.

Η δεκτικότητα στη συνειδητότητα, για ό,τι υπάρχει αυτή τη στιγμή μέσα σε κάποιον και μέσα στην κατάσταση, είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στην περιγραφή του προσώπου που αναδύεται από τη θεραπεία.Επιτρέπει στο άτομο να είναι αυθεντικά ανοιχτό στις εμπειρίες και να ζει πλήρως τις εμπειρίες ολόκληρου του οργανισμού του, αντί να τις αποκλείει από τη συνειδητότητά του.

Έτσι, αποκτά και εμπιστοσύνη στον οργανισμό του γιατί μπορεί να ανακαλύπτει όλο και περισσότερο ότι ο ίδιος του ο οργανισμός είναι αξιόπιστος, ότι είναι ένα κατάλληλο όργανο για να του προτείνει την πιο ικανοποιητική συμπεριφορά σε κάθε κρίσιμη κατάσταση.

Τέλος, μέσα από όλα αυτά τα στάδια ωρίμανσης το άτομο απευθύνεται όλο και λιγότερο σε άλλους για επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία, για πρότυπα σύμφωνα με τα οποία θα ζει, για αποφάσεις και επιλογές. Αναγνωρίζει δηλαδή ότι η επιλογή βρίσκεται μέσα του και ότι το μόνο ερώτημα που μετρά είναι: «ζω με τρόπο που είναι για μένα βαθιά ικανοποιητικός και με εκφράζει αληθινά;»

Αυτό ίσως είναι το πλέον σημαντικό ερώτημα για το δημιουργικό άτομο.

---

Άρθρο αρχείου

Αναστασία Μουστάκα

Νιώθεις ότι είσαι υπεύθυνος για όλα. Έχεις πραγματικές ενοχές. Πονάς. Είσαι δυστυχισμένος. Στην πραγματικότητα δεν ευθύνεσαι για τίποτα. Πάσχεις από Παράλογη Ενοχή.

Τι είναι λοιπόν η ενοχή; Γιατί μερικοί άνθρωποι δεν νιώθουν καμιά ενοχή όταν κάνουν αξιόποινες πράξεις, ενώ κάποιοι άλλοι μοιάζουν παγιδευμένοι για πάντα στις αναίτιες ενοχές τους;

Στην πραγματικότητα το μόνο είδος ενοχής που θα ’πρεπε να νιώθουμε είναι οι τύψεις από τη σκόπιμα βλαπτική ή ανεύθυνη συμπεριφορά μας.

Την ενοχή αυτή την αποκαλούμε Λογική Ενοχή, δηλαδή δίκαιη, θεμιτή γιατί είναι ένα φυσικό και πολύτιμο συναίσθημα που λειτουργεί ως μηχανισμός διόρθωσης της συμπεριφοράς μας, προκειμένου να μπορούμε να αναπτυσσόμαστε ως άτομα και να δημιουργούμε αρμονικές και ανθεκτικές σχέσεις.

Η ενοχή όμως είναι ένα συναίσθημα πολύ πιο πολύπλοκο από αυτά που δημιουργεί η λογική ενοχή. Αυτό το δεύτερο είδος το αποκαλούμε Παράλογη Ενοχή, γιατί είναι άδικη και περιττή. Είναι ένα ανεπιθύμητο συναίσθημα που δεν προκαλείται από κάποια άδικη πράξη και λειτουργεί ως ένας αμυντικός ψυχολογικός μηχανισμός ενάντια στον πόνο που νιώθουμε από άλλες αιτίες.

Οι πηγές των παράλογων ενοχών έχουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία ως χρόνο έναρξης την παιδική μας ηλικία, τότε δηλαδή που ως παιδιά δεν διαθέτουμε τον κατάλληλο τρόπο για να συνδιαλλαγούμε με τον πόνο και το θυμό, και έτσι τα μετατρέπουμε σε παράλογη ενοχή ώστε να απομονώσουμε τον εαυτό μας από αυτά τα συναισθήματα μειώνοντας τον πόνο και δίνοντάς μας μια ψεύτικη αίσθηση ελέγχου.

Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι όπως γονείς, δάσκαλοι, κληρικοί, συνομήλικοι, έχουν καλλιεργήσει στο έπακρο την ικανότητα να ξυπνούν μέσα μας άδικη ενοχή, μέσα από την προσπάθειά τους να μας ελέγξουν, να μας μειώσουν, να μας κάνουν να νιώσουμε ανεπαρκείς ή κακοί με τον εαυτό μας, προκειμένου να αισθανθούν οι ίδιοι καλύτεροι από εμάς.

Η παράλογη ενοχή γεννάει τη λεγόμενη καταστροφική ντροπή, η οποία σε αντίθεση με τη δημιουργική ντροπή που προέρχεται από τη δίκαιη ενοχή, προσβάλλει την προσωπικότητά μας κάνοντάς μας να νιώθουμε άσχημα, βρώμικοι ή χωρίς αξία. Κατά συνέπεια, λειτουργεί καταστροφικά για μας, επειδή μας οδηγεί στο να μην αγαπάμε κάποια κομμάτια του εαυτού μας.

Ο συνδυασμός της παράλογης ενοχής και της υπερβολικής ντροπής μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη, άγχος και εθιστική ή παρορμητική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα τον ψυχικό μας ακρωτηριασμό και το σταμάτημα της φυσιολογικής ανάπτυξης της προσωπικότητάς μας.

Τα βήματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε και να περιορίσουμε τη λογική ενοχή αλλά και να αποφύγουμε την άδικη ενοχή είναι τα εξής :

1. Αναγνώρισε την ενοχή και σταμάτησε τη σκέψη σου, μην επιτρέπεις τον εαυτό σου να βγάλει βιαστικά συμπεράσματα.

2. Εντόπισε την πραγματική πηγή της ενοχής ή του πόνου

3. Προσδιόρισε αν νιώθεις δίκαιη ή άδικη ενοχή

4. Αν η ενοχή είναι δίκαιη :

• α. Ομολόγησε την
• β. Ζήτησε συγγνώμη
• γ. Άλλαξε την ανεύθυνη συμπεριφορά
• δ. Συγχώρεσε τον εαυτό σου και συνέχισε τη ζωή σου

5.  Αν η ενοχή είναι άδικη :

• α. Αντέστρεψε τη συναισθηματική διαδικασία από άδικη ενοχή σε θυμό
• β. Νιώσε τον πόνο και απελευθέρωσε τον
• γ.  Αντιμετώπισε και διόρθωσε την επώδυνη κατάσταση, όταν είναι αναγκαίο και δυνατό

---

Άρθρο αρχείου

Αναστασία Μουστάκα

‘ Όλα στην αρχή είναι όμορφα ’  γαλλική παροιμία

Είναι τα έντονα συναισθήματα αυτό που αποκαλούμε έρωτας ; Και είναι αρκετά για να υποστηρίξουν την άνθιση μιας σχέσης ;

Ή στην πραγματικότητα τα έντονα συναισθήματα συχνά μας εμποδίζουν να δούμε με αντικειμενικό μάτι τι είδους χορό χορεύουμε μ’ αυτόν που θεωρούμε ως άνθρωπό μας ;

Για τον έρωτα μιλάνε πολλοί… Ποιον έρωτα όμως ; Φυσικά αυτόν που πουλάει! Δηλαδή, τον έρωτα σε πρώτο επίπεδο, σε πρώτη ανάγνωση που γοητεύει χωρίς να δυσκολεύει γεννώντας σύνθετες σκέψεις και συναισθήματα…

Το ‘όλα στην αρχή είναι όμορφα’ της γαλλικής παροιμίας δεν σηματοδοτεί στην πραγματικότητα τον αληθινό δεσμό ή τον αληθινό έρωτα. Γιατί μόνο όταν μένουμε σε μια σχέση για καιρό –είτε από αναγκαιότητα είτε από επιλογή- δοκιμάζεται ο πραγματικός έρωτάς μας ή αλλιώς η ικανότητά μας για πραγματικό δεσμό.

Οι σχέσεις που δοκιμάζονται μέσα στο χρόνο, με άλλα λόγια οι μακροχρόνιες σχέσεις, μας δίνουν την ευκαιρία να δοκιμαστούμε στο να πετύχουμε τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην ατομικότητα και τη συντροφικότητα, και να τις διατηρήσουμε και τις δύο χωρίς να χάσουμε τη μια ή την άλλη όταν τα πράγματα δυσκολέψουν.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι όταν δύο άνθρωποι ερωτεύονται παντρεύουν δυο μοναξιές και ότι μέσα σε μια σχέση δεν υπάρχει κτήμα!

Ο έρωτας πρέπει να γίνεται αντιληπτός από το ζευγάρι ως σεβασμός στην ελευθερία του χρόνου και του χώρου του άλλου, αν θέλει να επιβιώσει…

Σ’ έναν πραγματικό έρωτα ή σ’ έναν πραγματικό δεσμό κανένα από τα δύο μέλη δεν αναγκάζεται να καταπιέσει, να θυσιάσει ή να προδώσει τον εαυτό του, αλλά και οι δύο σύντροφοι εκφράζουν τα δυνατά και τα τρωτά τους σημεία, τις αδυναμίες και τις δυνατότητές τους με ισορροπημένο τρόπο.

Φυσικά, η εξισορρόπηση των δυνάμεων της ανεξαρτησίας (του εγώ) και αυτών της ενότητας (του εμείς) δεν είναι τόσο απλή υπόθεση.

Στόχος μας είναι να αποκτήσουμε σχέσεις που δεν θα λειτουργούν σε βάρος του εαυτού μας, και να αποκτήσουμε ένα εγώ που δεν θα λειτουργεί σε βάρος των άλλων, προκειμένου να βιώνουμε την ολοκλήρωσή μας ως άνθρωποι μέσα από τη συναισθηματική επαφή που μπορούν να μας προσφέρουν οι στενές προσωπικές σχέσεις.

Το θέμα αυτό σε όλη του την πολυπλοκότητα αποτελεί υψηλό στόχο, μια πρόκληση που κρατάει σε όλη μας τη ζωή. Όσο δηλαδή και οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους.

Το πρόβλημα εμφανίζεται ωστόσο, όταν αρχίζουμε να συγχέουμε τον έρωτα ή τη δημιουργία δεσμού με την εξασφάλιση επιδοκιμασίας, όταν επιδιώκουμε τη σύναψη στενών προσωπικών σχέσεων επειδή αποτελούν για μας τη μοναδική πηγή αυτοεκτίμησης, και όταν διατηρούμε αυτές τις σχέσεις σε βάρος των πάντων τελικά!

Ωστόσο, δεν είναι ποτέ αργά για να μάθουμε να κινούμαστε διαφορετικά στις σχέσεις-κλειδιά στη ζωή μας.

Και ενώ βραχυπρόθεσμα οι αλλαγές που κάνουμε και οι αρχικές αντιδράσεις που προκαλούμε μπορεί να μας τρομάξουν, να μας απογοητεύσουν, να μας θυμώσουν και να μας κάνουν να νιώσουμε μοναξιά, όπως συμβαίνει με πολλά άλλα πράγματα στη ζωή, έτσι και εδώ, αξίζει να κοπιάσουμε σήμερα για να απολαύσουμε αύριο!

---

Άρθρο αρχείου

Αναστασία Μουστάκα