Τι είναι τα ω-3 λιπαρά οξέα;

Τα ω-3 λιπαρά οξέα είναι πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, και είναι απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για τον οργανισμό μας, καθώς ο οργανισμός μας δεν μπορεί από μόνος του να τα συνθέσει.

Γράφει η Μαρία Μαντζώρου , Διαιτολόγος-Διατροφολόγος , Μυτιλήνη

Ποια είναι τα κύρια απαραίτητα ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία ο οργανισμός χρειάζεται; 

• Το α-λινολενικό οξύ (ALA) βρίσκεται σε μερικά φυτικά έλαια (πχ, σογιέλαιο, έλαιο λιναρόσπορου, λαδι κανόλα), τους ξηρούς καρπούς (ειδικά στα καρύδια), τους σπόρους (π.χ λιναρόσπορος, σπόροι chia), καθώς και σε φυλλώδη λαχανικά και τα φασόλια (κυριως σόγιας – emadame beans).
• Το εικοσαπεντανοικό (EPA) και το και το δοκοσαεξαενοικό οξύ (DHA) που βρίσκονται στα ψάρια (ειδικά τα λιπαρά ψάρια, όπως ο σολομός, η σαρδέλα, ο τόνος, ο ξιφίας) και τα ιχθυέλαια. Ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να μετατρέπει το ALA σε EPA και DHA, οπότε ακόμη και αν κάποιος είναι χορτοφάγος ή vegan με διατροφή που περιλαμβάνει πηγές ALA, τότε είναι πιθανό να καλύπτει τις ανάγκες του σε ω-3 λιπαρά οξέα.

Γιατι είναι σημαντικά;

Τα ω-3 λιπαρά οξέα παίζουν σημαντικό ρόλο σε διάφορες λειτουργίες του σώματος, έχοντας θέση και λειτουργία στις μεμβράνες των κυττάρων, στην αναπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου, στον έλεγχο της πήξης του αίματος, στη φλεγμονή και στην ενδοθηλιακή λειτουργία. Λόγω της δράσης τους σε πολλές λειτουργίες του σώματος, συμπεριλαμβανομένου και του νευρικού συστήματος τα ω-3 λιπαρά φαίνεται να παίζουν ρόλο σε πληθώρα νόσων σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης.

Οφέλη

Τα οφέλη των ω-3 λιπαρών είναι πολλαπλά, με πιο γνωστή την προστασία από καρδιαγγειακές παθήσεις, αυξάνοντας την HDL “καλή” χοληστερόλη, μειώνοντας την αρτηριακή πίεση, ελέγχοντας τον καρδιακό ρυθμό, και τα επίπεδα τριγλυκεριδίων. Μάλιστα, 2 μερίδες λιπαρό ψάρι την εβδομάδα μειώνουν τον κίνδυνο για νόσο και θάνατο λόγω καρδιαγγειακών ασθενειών, ενώ ασθενείς με καρδιακή νόσο που καταναλώνουν ω-3 λιπαρά οξέα ωφελούνται από μείωση αρρυθμιών και μείωση του κινδύνου θανάτου.

Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής σπάνια κρίνεται απαραίτητη σε υγιή άτομα, ενώ θεωρείται ωφέλιμη για ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα.

Συγκεκριμένα, ο American Heart Association συστήνει την πρόσληψη μιας με δυο μεριδες ψαριού την εβδομάδα, ενώ για ασθενείς με εγκατεστημένη καρδιαγγειακή νόσο συστήνει την πρόσληψη 1 γραμμαρίου ημερησίως EPA & DHA, κυρίως μέσω της διατροφής. Η συμπληρωματική αγωγή δεν συστήνεται για άτομα που δεν βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ για άτομα με υψηλα επίπεδα τριγλυκεριδίων συστήνει αγωγή με 4 γραμμάρια ημερησίως EPA & DHA.

Σε ποιες ασθένειες βοηθούν;

Έρευνες αποδίδουν στα ω-3 λιπαρά πιθανά οφέλη σε πληθώρα ασθενειών, από την οστεοπόρωση εως στον καρκίνο, την άνοια, την κατάθλιψη και την αγχώδη διαταραχή, την διαταραχή ελλειματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ), τις ημικρανίες, τη ρευματοειδής αρθρίτιδα και άλλες φλεγμονώδεις νόσους, όπως η νόσος Chron και η Ελκώδη Κολίτιδα, και άλλες αυτοάνοσες νόσους. Επίσης, οι ασθενείς με διαβήτη μπορούν να ωφεληθούν από την προστατευτική τους δράση κατά των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Επίσης, η πρόσληψη επαρκούς ποσότητας ω-3 λιπαρών οξέων είναι απαραίτητη και βαρυσήμαντη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ειδικά στο τρίτο τρίμηνο κύησης, οπόταν συσσωρεύονται τα ω-3 λιπαρά στον εγκέφαλο του εμβρύου, καθώς και κατά το θηλασμό και τους πρώτους 10 μήνες ζωής του βρέφους, για την ομαλή ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου. Η ποσότητα κατανάλωσης ψαριού που συστήνεται είναι 250-350 γρ εβδομαδιαίως για έγκυες και θηλάζουσες, ενώ συστήνεται η προσληψη 200–300 mg DHA ημερησίως για τις θηλάζουσες.

Ποιες τροφές έχουν ω-3 λιπαρά οξέα;

• Πέρα από συνταγές όπου το ψάρι αποτελεί το κύριο γεύμα, μπορεί να προστεθεί σε πίτες (ψαρόπιτα), σάντουιτς και σαλάτες (τονοσαλάτα, σαλάτα με σολομό κ.α.), ή να γίνει μπιφτέκι ή σπιτική (ψητή) ψαροκροκέτα. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι τα μεγάλα ψάρια έχουν υψηλά επίπεδα Υδραργύρου, επομένως, γυναίκες που σκοπεύουν να μείνουν έγκυες, εγκυμονούσες και θηλάσουζες, όπως και μικρά παιδιά πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση ξιφία και σκουμπρί, και να μην ξεπερνούν την κατανάλωση 170 γραμμαρίων τόνου την εβδομάδα.
• Οι  ξηροί καρποί και οι σπόροι, πχ. καρύδια, chia seeds και αλεσμένο λιναρόσπορο αποτελούν ιδανική πηγή καλών λιπαρών, ω-3 λιπαρών και πρωτεϊνης και μπορούν να προστεθούν σε πολλές συνταγές. Μπορούν να καταναλωθούν μαζί με δημητριακά στο πρωινό, στη σαλάτα ή σε σνακ, ενώ ακόμη μπορούν να προστεθούν σε συνταγές για κέικ, και ψωμί ή στο χυλό βρώμης και σε σπιτικές μπάρες, καθώς και σε σπιτική granola ή μούσλι.

• Ο αλεσμένος λιναρόσπορος και τα chia μπορεί να αντικαταστήσoυν το αυγό σε vegan συνταγές, όταν αναμειχθούν με ζεστό νερό (1 κ.σ. λιναρόπορο & 3 κ.σ. ζεστό νερό ή 1 κ.σ. chia seeds & 2 1/2 κ.σ. ζεστό νερό, το οποίο αφήνουμε για 10-15 λεπτά να “δέσει”).
• Άλλες μη-ζωικές πηγές ω-3 λιπαρών οξέων αποτελούν τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, οι σταυρανθη, το αβοκάντο και τα φασόλια. Επιλέξτε το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, το σπανάκι και το κουνουπίδι ως σαλάτα, ενώ και τα φασόλια μπορούν εκτός από κυρίως γεύμα να αναμειχθούν και σε σαλάτες.

Το αιώνιο ερώτημα μέσα σε μία απαιτητική καθημερινότητα που έχει γίνει πλέον η ζωή μας!

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που επισκέπτονται το διαιτολογικό γραφείο θα μου πουν «Καλά όλα αυτά που λες Πάρη, δεν προλαβαίνω όμως να τα φτιάξω» ή «Πάντα χάνω τα ενδιάμεσα σνακ». Και ποια είναι η απάντησή μου;

Το μυστικό κρύβεται στην οργάνωση και σε έξυπνες επιλογές!

Φτιάξε τη λίστα αγορών σου

Πρώτο βήμα στην οργάνωσή σου είναι να σημειώσεις σε ένα χαρτί ή στο κινητό σου όλα όσα θα χρειαστεί να αγοράσεις από το supermarket και το μανάβικο ή τη λαϊκή. Έχε κατά νου ότι σε μία απαιτητική καθημερινότητα προετοιμάζεσαι κάθε εβδομάδα για την επόμενη. Καταγράφεις τι θα χρειαστείς για όλες –ή για τις περισσότερες – ημέρες και το Σαββατοκύριακο κάνεις τις αγορές σου και πιθανή προεργασία όπου μπορείς, για τα κυρίως γεύματα και τα μικρογεύματα.

Πάμε να δούμε τώρα κάθε περίπτωση ξεχωριστά…

Πρωινό για ενέργεια

Καλό είναι εντός δύο ωρών από την ώρα που θα ξυπνήσεις, να καταναλώσεις το πρώτο γεύμα της ημέρας για ενέργεια και καλύτερη συγκέντρωση στις εργασίες σου. Εάν δεν προλαβαίνεις δοκίμασε να βάλεις λίγο νωρίτερα το ξυπνητήρι σου και φρόντισε επίσης να κοιμηθείς νωρίτερα, αν είναι εφικτό, το προηγούμενο βράδυ. Να θυμάσαι ότι είναι σημαντικό να συμπληρώνεις 7 με 9 ώρες ύπνου ημερησίως!

Εάν αυτό σου είναι αδύνατο, τότε προετοιμάσου από το προηγούμενο βράδυ:

• Φτιάξε ένα σακουλάκι με μιξ δημητριακών πρωινού ολικής άλεσης, ξηρών καρπών και φρέσκων ή αποξηραμένων φρούτων.
• Έχε πάντα στο γραφείο σου ή στην τσάντα σου τρόφιμα που μπορούν να καταναλωθούν ως ένα γρήγορο και on the go πρωινό, όπως μπάρες δημητριακών πρωινού ολικής άλεσης.
• Εάν έχεις ψυγείο στην εργασία σου τότε βάλε κάποιο γιαουρτάκι ή μία μικρή συσκευασία γάλα, ώστε να μεταφέρεις το αγαπημένο σου μπολ με δημητριακά πρωινού εκεί!
• Αν προτιμάς τις αλμυρές επιλογές έχε στο ψυγείο σου βρασμένα αυγά για μεγαλύτερο κορεσμό, κι απλά βάλτα στην τσάντα σου το πρωί με μερικά παξιμάδια.

Διατροφικό tip: Φρόντισε να επιλέγεις τρόφιμα που συνδυάζουν ενέργεια με κορεσμό! Στα δημητριακά πρωινού για παράδειγμα, που αποτελεί μία συχνή επιλογή, διάλεξε ένα προϊόν που περιέχει περισσότερα από ένα δημητριακά, όπως σιτάρι και βρώμη ολικής άλεσης και δώσε έμφαση σε ένα υψηλό ποσοστό ολικής άλεσης (θα το δεις στις πρώτες αναγραφές στα συστατικά του).

Ενδιάμεσα σνακ για καλύτερη διαχείριση της πείνας

Και σε αυτή την περίπτωση οι εύκολες επιλογές που μπορούν να βρίσκονται στην τσάντα και την εργασία σου είναι η λύση!

• Μπάρες δημητριακών ολικής άλεσης,
• φρούτα,
• κράκερς,
• παξιμάδια,
• «εύκολα λαχανικά» όπως τοματίνια, στικς αγγούρι/καρότο,
• σνακ ψημένων δημητριακών είναι μερικές μόνο ιδέες.

Και πάλι στη δυνατότητα ψυγείου φρόντισε να έχεις προμηθευτεί τυρί cottage ή κάποιο τυρί κρέμα χαμηλών λιπαρών για την περίπτωση που προτιμάς κάτι πιο αλμυρό.

Διατροφικό tip: Συνδύασε τουλάχιστον 2 ομάδες τροφίμων ακόμη και στα σνακ για μεγαλύτερο κορεσμό.

Το κυρίως γεύμα

Έχεις ήδη συμπληρώσει τη λίστα σου κι έχεις κάνει τις αγορές σου, οπότε έχεις όλα τα υλικά που θα χρειαστείς για τα γεύματα της εβδομάδας. Από εκεί και πέρα είναι όλα θέμα θέλησης:

• Προγραμμάτισε τι θα φας κάθε ημέρα (ή τις περισσότερες ημέρες) της εβδομάδας.
• Προετοίμασε κάποια φαγητά από το Σαββατοκύριακο, εάν έχεις χρόνο. Ολοκλήρωσε κάποια και αποθήκευσέ τα στο ψυγείο και κάποια άλλα μπορείς να έχεις σε πιο τελικό στάδιο στην κατάψυξη.
• Εκμεταλλεύσου περισσότερες από μία φορά κάποιο τρόφιμο. Το κοτόπουλο που περίσσεψε για παράδειγμα πρόσθεσέ το σε μία πράσινη σαλάτα μαζί με παξιμάδια κι ελαιόλαδο/ελιές για ένα πλήρες γεύμα.
• Τις πιο δύσκολες ημέρες αξιοποίησε τα βρασμένα αυγά που έχεις στο ψυγείο σου. Μαζί με μία σαλάτα, λίγο αβοκάντο και παξιμάδια ή καλαμπόκι θα σου προσφέρουν μία γρήγορη σαλάτα-γεύμα.

Διατροφικό tip: Σε περίπτωση που κάποια μέρα καταφύγεις στη λύση του «delivery» φρόντισε να συνδυάσεις μία πηγή πρωτεΐνης (κρέας, ψάρι, αυγό) μαζί με έναν υδατάνθρακα (ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι ολικής άλεσης, παξιμάδια κ.α.) και τη σαλάτα σου, αποφεύγοντας λιπαρές σος και δίνοντας προσοχή στην ποσότητα τροφίμων που θα καταναλώσεις.

Ελπίζω να έχεις πάρει ήδη χαρτί και μολύβι και να καταγράφεις τις επόμενες αγορές σου…

Τι είναι οι βιταμίνες;

Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά. Η έννοια της βιταμίνης αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον βιοχημικό Frederick Hopkins και τον γιατρό Christiaan Eijkman, οι οποίοι παρατήρησαν ότι τα τρόφιμα περιείχαν και άλλες ομάδες ενώσεων εκτός από τα γνωστά μέχρι τότε συστατικά: πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη, μέταλλα και νερό. Η ονομασία προέρχεται τη λατινική λέξη ‘vita’ (=ζωή) και την κατάληξη –αμίνη, γιατί οι πρώτες βιταμίνες που ανακαλύφθηκαν περιείχαν άζωτο στο μόριο τους

Οι βιταμίνες ανάλογα με το αν διαλύονται στο νερό ή το λίπος ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τις υδατοδιαλυτές και τις λιποδιαλυτές.

Υδατοδιαλυτές βιταμίνες

Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες όπως φανερώνει και η ονομασία τους, είναι βιταμίνες που διαλύονται στο νερό. Οι βιταμίνες αυτές απορροφώνται γρήγορα, καθώς το φαγητό σου αποδομείται κατά την πέψη και εμφανίζονται άμεσα στην κυκλοφορία του αίματος. Εφόσον μεγάλο μέρος του σώματός σου αποτελείται από νερό κυκλοφορούν εύκολα στον οργανισμό. Οι νεφροί σου ρυθμίζουν συνεχώς τα επίπεδα τους, απεκκρίνοντας έτσι στα ούρα την πλεονάζουσα ποσότητα. Με αυτό τον τρόπο δεν αποθηκεύονται για μεγάλο χρονικό διάστημα στο οργανισμό σου και δεν είναι τοξικές. Αυτό βέβαια καθιστά απαραίτητη την καθημερινή πρόσληψή τους.

Λιποδιαλυτές βιταμίνες

Λιποδιαλυτές ονομάζονται οι βιταμίνες που διασπώνται στο λίπος. Πολλές λιποδιαλυτές βιταμίνες ταξιδεύουν στο σώμα σου με την συνοδεία πρωτεϊνών, οι οποίες λειτουργούν ως μεταφορείς. Τα λιπαρά τρόφιμα και τα έλαια αποτελούν αποθήκες αυτών των βιταμινών. Σε αντίθεση με τις υδατοδιαλυτές, το σώμα σου αποθηκεύει την περίσσεια και απελευθερώνει σταδιακά τις απαραίτητες ποσότητες για να καλυφθούν οι εκάστοτε ανάγκες σου. Ακριβώς επειδή αποθηκεύονται για μεγάλες χρονικές περιόδους, μπορούν εύκολα να εμφανιστούν τοξικά επίπεδα. Ευτυχώς, δεν είναι τόσο εύκολο αν κάνεις μια ισορροπημένη διατροφή! https://www.youtube.com/embed/ytT1GMbBN9g?feature=oembed

Γιατί οι βιταμίνες είναι απαραίτητες στη διατροφή μας;

Οι βιταμίνες είναι μια ετερογενής ομάδα συστατικών των τροφίμων, που αν και απαντάται στα τρόφιμα σε πολύ μικρές ποσότητες, εν τούτοις παίζει σημαντικό ρόλο στην διατροφή. Δεν περιέχουν θερμίδες αλλά είναι απαραίτητες για την κανονική ανάπτυξη, τη διατήρηση και τη σωστή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού.

Αυτά τα θρεπτικά συστατικά κρύβονται πίσω από τα αναγνωρισμένα οφέλη για την υγεία των τροφίμων, καθώς έχουν σημαντικό ρόλο στη ζωτικότητα, στην πρόληψη των ασθενειών και στην προώθηση της ευημερίας. Οι ποσότητες τους καθορίζουν επίσης πόσο θρεπτικό είναι πραγματικά ένα τρόφιμο. Ωστόσο δεν περιέχουν όλα τα τρόφιμα τις ίδιες ποσότητες θρεπτικών συστατικών. Κάποια μπορεί να αποτελούν καλύτερες πηγές για μια ορισμένη βιταμίνη και έτσι να περιέχουν μεγαλύτερες ποσότητες από αυτήν, ενώ αλλά πολύ μικρότερες. Όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνεργική δράση πολλών βιταμινών, όπως για παράδειγμα της βιταμίνης Κ και D, που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την βελτίωση των επιδράσεων τους στον ανθρώπινο οργανισμό.

Αποτελέσματα κλινικών μελετών σε ανθρώπους έδειξαν ότι η ταυτόχρονη χρήση βιταμινών Κ και D μπορεί να μειώσει την απώλεια οστικής μάζας και να βελτιώσει την υγεία των οστών

Υπάρχει κίνδυνος από την έλλειψη ή την υπερβολική πρόσληψη τους;

Είναι αλήθεια πως χωρίς επαρκείς ποσότητες, το σώμα σου μπορεί πραγματικά να υποφέρει. Η απουσία τους οδηγεί σε νοσηρές καταστάσεις τις αβιταμινώσεις. Λόγω του τεράστιου ρόλου που διαδραματίζουν, μια ανεπάρκεια σε μία βιταμίνη μπορεί να δημιουργήσει ένα πλήθος προβλημάτων εάν δε διορθωθεί. Και από την άλλη πλευρά, η διόρθωση ακόμη και μιας μικρής ανεπάρκειας μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη συνολική υγεία και την ευεξία. Ενώ αντίθετα η υπερβολική πρόσληψη τους μπορεί να οδηγήσει στις επικίνδυνες πάλι για τον οργανισμό υπερβιταμινώσεις. Βέβαια είναι σημαντικό το γεγονός πως το σώμα σου έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στις αλλαγές και έτσι η έλλειψη ή υπερβολική πρόσληψη μιας βιταμίνης δε θα οδηγήσει μέσα σε μια μέρα στις δυσμενές αυτές επιδράσεις.

Για αυτό λοιπόν είναι σημαντικό να υπάρχει ποικιλία στη διατροφή σου. Να ακολουθείς μία ισορροπημένη διατροφή, που να περιλαμβάνει όλες τις τροφές και έτσι να προσλαμβάνεις όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού και τη διατήρηση της υγείας σου.

Στο σημείο αυτό θυμήθηκα και μια παλαιότερη ανάρτηση μου στην ομάδα του Ζυγίζω Λιγότερο στο Facebook, όπου όπως είχα αναφέρει και τότε, δεν είναι στόχος να παραφορτωθούμε σε συμπληρώματα διατροφής για να “γεμίσουμε” σε θρεπτικά συστατικά, αλλά να έχει το σώμα μας τις σωστές αναλογίες τους, ώστε να βγαίνει ο σωστός “ήχος”.

Πάρης Παπαχρήστος

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, M.Sc.
Ιδρυτής του medNutrition.gr – Συγγραφέας